جلسۀ پنجم: مردان مرد، زنان زن

در بحث محبت، والدین و همسر در یک سطح قرار دارند و فرزند، خواهر، برادر و... در مرحلۀ بعد قرار می‌گیرند. اگر این اولویت رعایت نشود، حسادت و حساسیت افرادی که کم‌توجهی دیده‌اند، برانگیخته خواهد شد و مشکلات فراوان به‌وجود خواهد آمد.
در این جلسه، برخی دیگر از راهکارهای عملی تربیت فرزندان با رویکرد ایجاد و تقویت ویژگی خیررسانی در تفکر و شخصیت آنان را برمی‌شمریم و شرح می‌دهیم:
ج) فراهم‌آوردن زمینه و فرصت عملی: پس‌از القای کلامی و ایجاد الگوی عینی باید زمینه‌ای مناسب را برای محبت و خیررسانی فرزندمان به دیگران ایجاد کنیم.
د) آگاهی‌بخشی پیش‌از عمل: در این حوزه، سؤالی بنیادین بدین شرح مطرح می‌شود که آگاهی‌بخشی با القای کلامی چه تفاوتی دارد. در پاسخ به این سؤال می‌توان گفت در القای کلامی، اتفاق‌های ناخواسته‌ای موردتوجه هستند که به فرزندمان منتقل می‌کنیم. در فرایند آگاهی، گونه‌ای برانگیختگی ایجاد می‌شود که با تشویق پس‌از عمل پیوند می‌خورَد.
رابطۀ برادری و خواهری را بر دو نوع عام و خاص می‌توان تقسیم کرد. برادری و خواهریِ خاص ازنوع خونی است؛ بدان معنا که میان افراد دارای والدین مشترک، برقرار و محقق می‌شود؛ ولی برادری و خواهریِ عام به‌واسطۀ اشتراک دینی به‌وجود می‌آید. در نظام دینی به نوع عام این رابطه، بیشتر توجه شده است و روایاتی که دربارۀ برادری و خواهری در دست داریم نیز عمدتاً ناظر به این رابطه هستند.
رسول اکرم- صلّی الله علیه و آله و سلّم- در حدیثی گرانقدر فرموده‌اند: «چون به برادر دینیِ خود رسیدی، به او سلام کن؛ اگر مریض شد، از او عیادت کن؛ هنگام عطسه‌اش او را دعا کن؛ بر جنازه‌اش حاضر شو؛ دعوت او را بپذیر؛ آنچه برای خود می‌پسندی، برای او بپسند و آنچه برای خود نمی‌پسندی، برایش مکروه بدان».
در روایتی دیگر نقل شده است که امام کاظم- علیه السلام- از عاصم پرسیدند: «با برادران خود چگونه‌اید؟». او گفت: «در بهترین وضعیت». امام فرمودند: «بهترین وضعیت یعنی وقتی کسی از شما فقیر شود، به دکان برادرش برود و هرچقدر نیاز داشت، پول بردارد و او ناراحت نشود». عاصم گفت: «نه! این‌چنین نیستیم...». حضرت فرمودند: «پس هنوز به آن درجه از همدلی نرسیده‌اید».
براساس آموزه‌های دین ما هر انسان مسلمان بر گردن برادر مسلمانش سی حق بدین شرح دارد که باید حتماً آن‌ها را ادا کند:
- لغزش‌های او را ببخشد.
- در ناراحتی‌ها و غم‌ها با وی مهربان باشد.
- عیب‌ها و اسرارش را بپوشاند.
- از اشتباهات او درگذرد.
- معذرت‌خواهی‌اش را بپذیرد.
- هنگام غیبت‌کردن دیگران از برادر مسلمانش، از او دفاع کند.
- همواره خیرخواه و ناصح وی باشد.
- دوستیِ او را پاسداری کند.
- پیمان و امانش را مراعات کند.
- هنگام بیماری از وی عیادت کند.
- در تشییع جنازه‌اش حاضر شود.
- دعوت وی را اجابت کند.
- هدیۀ او را بپذیرد.
- هدیه و جایزه‌اش را تلافی کند.
- درقبال نعمتی که از او دریافت می‌کند، سپاسگزار باشد.
- در یاری‌اش بکوشد.
- از خانواده و ناموس وی حفاظت کند.
- حاجتش را برآورَد.
- برای حل مشکل او از دیگران کمک بخواهد.
- بعداز عطسه‌کردن، وی را دعا و تهیت بگوید.
- در یافتن گم‌شده‌اش او را یاری دهد.
- سلامش را جواب بدهد.
- با او خوش‌کلام باشد و سخنش را نیکو شمارد.
- اِنعام وی را نیکو قرار دهد.
- سوگندش را راست بداند.
- دوستش را دوست خود بداند و با او دشمنی نکند.
- یاریگرش باشد؛ خواه او ظالم باشد و خواه مظلوم. اگر ظالم است، وی را از ظلم بازدارد و اگر مظلوم است، به او کمک کند تا حقش را بازستاند.
- او را در مواجهه با حوادث گوناگون، تنها نگذارد تا خوار شود.
- هرچه از خیر و نیکی برای خودش می‌خواهد، برای برادر مسلمانش نیز بخواهد.
- هرچه از شر و بدی برای خودش دوست ندارد، برای او نیز دوست نداشته باشد.
پیامبر خدا- صلّى الله علیه و آله و سلّم- در حدیثی گرانقدر فرموده‌اند: «هرکس یک نیاز فرد مؤمن را برآورَد، خداوند نیازهاى فراوان او را برآورده می‌کند که کمترینِ آن‌ها بهشت است».
براساس آنچه در آموزه‌های دینی ما تصریح شده است، وقتی انسان مؤمن درصدد کمک‌کردن به انسان مؤمن دیگری باشد، خداوند متعال نیز همواره به او کمک خواهد کرد و هرکس در دنیا برادر دینیِ خویش را از ناراحتی‌ای برهانَد، در آخرت، خدا او را از هفتاد غم رهایی می‌بخشد. محبوب‌ترین کار نزد خدا خوشحال‌کردن مؤمنان است.
هدف از نقل این روایات، آگاهی‌بخشی به مخاطبان پیش‌از عمل، و ایجاد برانگیختگی و انگیزۀ محبت و خیرخواهی در آنان بود. اکنون، به‌عنوان والدین باید همین انگیزه را در فرزندان خود ایجاد کنیم و قوّت بخشیم.
ه) تشویق پس‌از عمل: این مرحله، بنیان مرحلۀ بعدی را محکم می‌کند. یکی از مسائل مهم در فرایند تربیت فرزندانمان این است که وقتی کار خیری انجام دادند، تشویقشان کنیم و دربارۀ جایگاه ارزشمندی که بدین سبب به‌دست آورده‌اند، با آنان سخن بگوییم.
امام صادق- علیه السلام- در حدیثی فرموده‌اند: «پایین‌ترین درجۀ کفر آن است که کسی از برادر مؤمنش کلمه‌ای بشنود و آن را برای رسواکردن او حفظ کند».