جلسهٔ سوم: مدرسۀ غدیرآگاهی

در فرهنگ امامیه، برخلاف رویکرد اهل سنت، مبحث امامت جزو اصول دین است و آثار پدیدآمده در این حوزه، دو شکل مُقارَن (تطبیقی و درمقام دفاع از این اصل دربرابر دشمنان) و غیرمُقارَن (غیرتطبیقی یا تبیینی) دارند که هرکدام در جایگاه خود، کاربردی و ارزشمندند. در سلسله مباحث پیشِ‌روی، مشخصاً امامت تبیینی را درنظر داریم و مخاطبانمان شیعیان امامیه هستند. در بحث دربارۀ امامت و به‌صورت خاص، ویژگی‌های امام، با دو عبارت کلیدی سروکار داریم: یکی «فضایل امام» و دیگری «مناقب امام» یا «مقامات امام». در نگرش غیرعرفی و غیرعلمی، فضایل و مناقب (مقامات) امام را می‌توان مترادف با یکدیگر دانست؛ اما در بحث‌های تخصصی، این دو مقوله با هم تفاوت اساسی دارند. مناقب (مقامات) امام عبارت از ویژگی‌‌هایی هستند که هیچ‌‌کدام از شیعیان امامیه، اساس آن‌ها را انکار نمی‌کنند؛ زیرا درصورت انکار آن‌ها دیگر شیعۀ امامیه نخواهند بود؛ مانند علم خاص، عصمت و ولایت (حق تصرف) امام؛ درمقابل، فضایل امام، ویژگی‌هایی را شامل می‌شوند که درصورت اعتقادنداشتن به آن‌ها ماهیت شیعۀ امامیه بودنِ فرد آسیبی نمی‌بیند؛ مانند خلقت نوریِ امام و علم‌داشتن او به زبان حیوانات. شناخت درست حدومرز فضایل و مناقب امام باعث می‌شود نه درنتیجۀ سوءبرداشت، فردی را به‌ناحق، از دایرۀ شیعۀ امامیه خارج کنیم و نه اشتباهاً شخصی را درزمرۀ باورمندان به این مذهب قرار دهیم. فارابی (معلم ثانی) در تقسیم‌بندی علوم به طبقه‌ای به‌نام «علم الأدیان» قائل شده که خود شامل دو بخش است: نخست، علمی که توسط آن می‌توان آموزه‌ها را از متن دین استنباط کرد؛ دوم، علمی که در آن، از آموزه‌های دین مراقبت و دفاع می‌شود. براساس این دسته‌بندی، ما شیعیان امامیه باید در وهلۀ نخست، آموزه‌های امامتی را از متن قرآن کریم و احادیث و روایات استخراج و دریافت کنیم و در گام بعدی، در مراقبت، حراست و دفاع از این آموزه‌های گرانقدر بکوشیم تا از این رهگذر، به رشد معرفتی در باورداشت به اصل انکارناپذیر امامت دست یابیم.