جلسۀ پنجاه و چهارم: شرح نهج البلاغه

در قاموس دین ما صدق (مدیریت‌کردن زبان)، دایره‌ای وسیع دارد و کذب، یکی از نقاط مقابل آن است. به‌طور کلی، ما انسان‌ها جوارحمان را براساس عقل یا جهل مدیریت می‌کنیم و از این رهگذر، امور مثبت (فضایل) یا منفی (خلاف‌‌ها و تهافُت‌ها) شکل می‌گیرند. ارزشمندترین نعمتی که خداوند متعال به ما انسان‌ها داده، عقل است که جایگاهی والاتر از دین دارد؛ زیرا دین‌داری، نتیجۀ برخورداری از عقل است. اگر عقل ما زبانمان را مدیریت کند، زبانبانی تحقق می‌یابد؛ بر این اساس، مولای متقیان- علیه السّلام- به ما توصیه فرموده‌اند آنچه را نمی‌دانیم، بر زبان نیاوریم و درخصوص آن سکوت کنیم و به‌معنای دقیق‌تر، صامت (سکوت‌کننده ازروی اختیار) باشیم؛ چون خداوند متعال برای تمام اعضا و جوارح ما انضباطی قرار داده است که در روز قیامت، درخصوص آن از ما سؤال خواهد شد. فراتر از صموت دربارۀ آنچه نمی‌دانیم، آن حضرت به ما توصیه فرموده‌اند برمبنای حکم عقل، تمام آنچه را می‌دانیم نیز بر زبان نیاوریم. صموت مبتنی‌بر حکم عقل درخصوص دانسته‌ها و نادانسته‌ها به‌ویژه برای کسانی که دوران جوانی را گذرانده‌اند و بزرگ‌ترهای خانواده هستند، ضرورت دوچندان دارد و آنان باید بیش‌از جوانان، قادر به مدیریت‌کردن سخنان خود باشند؛ البته این قاعده، یک استثنا هم دارد و آن، زمانی است که با فردی مشورت می‌شود و او باید آنچه را می‌داند، برای کمک به طرف مقابل بگوید. زبان ما همچون دیگر اعضای بدنمان، یکی از نعمت‌های ارزشمند الهی‌ای است که باید از آن محافظت کنیم و آن را به گفتن سخنان نیک و توأم با ادب عادت بدهیم؛ زیرا در روز قیامت، همین زبان در پیشگاه پروردگار یکتا از ما بازخواست خواهد کرد. اگر مراقب سخنانمان نباشیم و بی‌حساب‌وکتاب صحبت کنیم، تعفن واژگانی‌ای در کلام ما بروز می‌کند که درنهایت، به تعفن شخصیتی‌مان می‌انجامد.