جلسۀ بیست و ششم: شرح نهج البلاغه

به‌عنوان قاعده‌ای کلی می‌توان گفت وقتی خود را به چیزی یا کسی شبیه می‌کنیم، بعداز مدتی مانند آن چیز یا شخص می‌شویم؛ بنابراین، ازطریق تکلف در احراز ویژگی‌های فضایل اخلاقی می‌توانیم این فضایل را در وجود خویش نهادینه کنیم. اخلاق انسان را می‌توان به قطعاتی تشبیه کرد که آن‌ها را با استفاده از سه روش می‌چینیم: شاکله (اساسیاتی که از آن‌ها تشکیل می‌شویم)، محیط و اختیار. اخلاق تکلفی ازطریق اختیار و البته به‌شرط تحمل‌کردن سختی‌ها به‌دست می‌آید و بنابراین، کسی که ذاتاً حلیم نیست، می‌تواند این ویژگی مثبت را در وجود خود ایجاد کند. زندگی انسان را بر سه بخش می‌توان تقسیم کرد: نخست، دوران بلوغ روانی (از دوازده‌سالگیِ دختران و هجده‌سالگیِ پسران تا حدود 28سالگیِ هردو جنس) که بهترین زمان برای کسب اختیاریِ اخلاق مثبت است؛ دوم، دوران بلوغ اجتماعی (از 25سالگی تا حدود 39سالگیِ هردو جنس)؛ سوم، دوران تجارب (از 39سالگی به بعد) که می‌توان آن را اَرذَلِ عمر نامید. ازمنظر مولای متقیان- علیه السّلام- بهترین لباس برای انسان، حلم است و چنانچه شخصی از این اخلاق شایسته برخوردار نبود، باید ازطریق تمرین و تکلف، آن را در خود به‌وجود آورَد.