گفت‌وگوی همسرانه

یکی از راهکارهای بسیار مفید به‌منظور برقراری و تداوم ارتباط مؤثر میان زن و شوهر در کانون خانواده، این است که آنان با هم به‌شکلی صحیح و توأم با آرامش، ادب و احترام سخن بگویند تا از این رهگذر، درک متقابل، تفاهم و همدلی میانشان ایجاد و تقویت شود، آن‌ها بتوانند مسائل و مشکلات خویش را به‌نحو احسن حل‌‌وفصل کنند و درنتیجه، زندگی مشترکشان بقا و تداوم یابد.

حال، این سؤال مطرح می‌شود که گفت‌وگوی صحیح و کارآمد با همسر چگونه تحقق می‌یابد. در پاسخ می‌توان گفت فرایند صحبت‌کردن زوجین با یکدیگر، مشخصاً یک هنر و مهارت است که اصولی دقیق و روشن دارد. در مقالۀ پیشِ‌روی، مهم‌ترین اصول قابل توجه در این حوزه را بدین شرح برمی‌شمریم:

الف) انتخاب زمان مناسب: زن و شوهر باید زمانی را به‌منظور گفت‌وگو با یکدیگر انتخاب کنند که هردوی آنان دارای وضعیت جسمی و روحی مساعد، و تمرکز و آمادگی کافی برای صحبت‌کردن باشند. هنگامی‌که یکی از زوجین یا هردوی آنان یک روز پر از مشغله و استرس را گذرانده‌اند و دچار احساس خستگی ناشی از فعالیت‌های روزمره هستند، به هیچ وجه، زمان مناسبی برای مطرح‌کردن مسائل مهم و تصمیم‌گیری دربارۀ آن‌ها نیست.

ب) برخورداری از مهارت گوش‌دادن فعال: به‌طور کلی، سخنان افراد، نشان‌دهندۀ افکار و ذهنیات آن‌هاست؛ بنابراین، در کانون خانواده، بهترین راه برای شناخت همسر و آگاهی‌یافتن از اندیشه‌هایش این است که اجازه بدهیم او با ما صحبت کند و به حرف‌هایش گوش کنیم. مهارت گوش‌دادن فعال، چیزی فراتر از صِرفِ شنیدن حرف‌های یکدیگر است و دقت، تمرکز و توجه از ضروریات آن به‌شمار می‌آید. هنگام شنیدن حرف‌های همسر نباید کار دیگری انجام داد یا وسط حرفش پرید. گوش‌دادن به حرف‌های طرف مقابل باعث می‌شود او به این اعتماد و باور برسد که خود، نیازها، خواسته‌ها، عواطف و احساساتش برای همسر او اهمیت فراوان دارند. اگر می‌خواهیم همسرمان حرف‌های ما را گوش کند، باید در وهلۀ نخست، برای او شنوندۀ خوبی باشیم؛ چون وقتی به وی اجازه می‌دهیم حرف‌هایش را خوب و کامل بگوید، او پذیرش و آمادگی بیشتری برای شنیدن سخنان ما خواهد داشت و بدین صورت، فرایند گفت‌وگو تحقق خواهد یافت؛ به دیگر سخن، ابتدا باید اجازه بدهیم طرف مقابلمان صحبت کند و بعد ما حرف بزنیم؛ برعکس جدل (مجادله) که در آن، یکی از دو طرف، تعمداً مانع صحبت‌کردن طرف مقابل می‌شود و صرفاً خودش حرف می‌زند.

ج) همدلی: یکی از مسائل بسیار مهم در فرایند گفت‌وگو میان زوجین، همدلی‌کردن آنان با یکدیگر است. این همدلی مشخصاً درخصوص امور منفی مصداق می‌یابد و معنادار است؛ نه مسائل مثبت. برای تحقق‌بخشیدن همدلی، هریک از زن و شوهر می‌توانند خود را به‌جای طرف مقابل بگذارند تا بتوانند احساساتش را بهتر درک کنند. در کانون خانواده، زوجین باید درخصوص این شش هیجان با یکدیگر صحبت کنند و همدلی داشته باشند: غم، خشم، ترس، شادی، دوست‌داشتن و دوست‌نداشتن. منظور از همدلی دقیقاً درک احساسات طرف مقابل است؛ نه نصیحت‌کردن او یا قضاوت‌کردن درباره‌اش. برای داشتن عملکرد درست در این زمینه باید جمله‌هایمان را با فعل‌های اول‌شخص مفرد مانند «می‌دانم» و «احساس می‌کنم» شروع کنیم. شایان ذکر است که همدلی در لحظه نمی‌تواند به فرد کمک کند؛ بلکه صرفاً هیجانات منفی او را تاحدودی فرومی‌نشانَد. درواقع، کلام همدلانه یک شروع برای بهبودیافتن است و در ادامه، رفتار همدلانه، آن را تکمیل می‌کند. نکتۀ مهم در بحث همدلی، آن است که مراقب باشیم خواسته یا ناخواسته، همدردی را جایگزین همدلی نکنیم؛ چون همدردی در موقعیت دیگری مصداق دارد و در اینجا موردنظر ما نیست.

د) پرهیز از سرزنش و قضاوت: وقتی موضوع گفت‌وگو، اشتباهات یکی از زوجین است، طرف مقابل به هیچ وجه نباید او را سرزنش یا درباره‌اش قضاوت کند و یا به وی تهمت بزند؛ درعوض باید سعی کند ازطریق همدلی و توجه، موجبات آرامش‌یافتن او را فراهم آورَد تا در گام‌های بعدی، اقدامات لازم برای جبران اشتباه صورت گیرد.

ه) احترام متقابل: زن و شوهر باید در فرایند گفت‌وگو، برای دیدگاه‌ها، نظرها و عقاید یکدیگر، احترام قائل باشند؛ حتی اگر برسر برخی مسائل، با یکدیگر اختلاف‌هایی داشته باشند.

و) ارتباط چشمی و زبان بدن: تماس چشمی با همسر هنگام صحبت‌کردن با او نشان‌دهندۀ صداقت‌داشتن است و حس آرامش، اعتماد و ارزشمندی را در وجود وی تقویت می‌کند. نوع نشستن و حرکات دو طرف در این فرایند نیز تابع اصولی خاص است که نباید از آن‌ها غافل شد. از آن سوی، ازطریق توجه به زبان بدن همسر هنگام گفت‌وگو با وی می‌توان احساسات و افکارش را دریافت.

ز) پرهیز از کنکاش در مسائل و خطاهای گذشته: وقتی زن و شوهر با هم صحبت می‌کنند، باید از منحرف‌کردن بحث به‌سمت مسائل و مشکلات مربوط به زمان گذشته بپرهیزند و از برشمردن اشتباهات یکدیگر برحذر باشند؛ زیرا درصورت پرداختن به این مسائل، گفت‌وگوی آنان راه به جایی نمی‌بَرَد و موجبات بروز عصبانیت و تشنج در روابطشان فراهم می‌شود.

ح) صحبت‌کردن به‌صورت مقطعی: فرایند گفت‌وگوی زوجین با یکدیگر نباید به‌شکل طولانی و بی‌وقفه پیش برود؛ بلکه لازم است توقف‌ها و استراحت‌هایی هرچند کوتاه درطول صحبت وجود داشته باشد تا کار به مجادله و مشاجره نکشد.

ط) پرهیز از پرداختن به موضوعات مختلف و پراکنده: زن و شوهر باید در هر گفت‌وگو صرفاً بر یک موضوع، متمرکز باشند؛ بدان معنا که خلط‌مبحث نکنند و مسائل گوناگون را به هم ربط ندهند. گفت‌وگوی چندموضوعی، نتیجۀ قابل توجهی ندارد و ممکن است به بروز تشنج میان دو طرف بینجامد.

ی) دقت در انتخاب کلمه‌ها و جمله‌ها: زوجین باید هنگام صحبت‌کردن با یکدیگر، بسیار مراقب کلمه‌ها و جمله‌هایشان باشند تا خواسته یا ناخواسته، موجبات رنجش و آزردگی خاطر همدیگر را فراهم نیاورند؛ زیرا درصورت بی‌دقتی در این زمینه، به‌سختی می‌توان کدورت ایجادشده را حتی ازطریق عذرخواهی‌کردن ازبین بُرد. زن و شوهر باید با استفاده از کلمات و جملات مثبت، احساساتشان دربارۀ یکدیگر را بیان کنند و از مسخره‌کردن همدیگر، حتی ازروی شوخی و در فضای خانۀ خودشان شدیداً بپرهیزند. آنان باید همواره و به‌ویژه در حضور دیگران، احترام هم را حفظ کنند و از هرگونه کلام و رفتار آزارندۀ طرف مقابلشان برحذر باشند. حفظ احترام همسر در جمع باعث می‌شود دیگران نیز حدومرزهایشان را بشناسند و نتوانند به او بی‌احترامی کنند. زن و شوهر باید حتی گله و شکایت از یکدیگر را نیز به‌صورت محترمانه و مؤدبانه بیان کنند تا ازطریق گفت‌وگوی هدفمند و توأم با آرامش، مشکل ایجادشده در روابطشان حل شود. شایان ذکر است که تمام سخنانی که بر زبان می‌آوریم، چه خوب و چه بد، بر اندیشه‌هایمان اثر می‌گذارند و بنابراین باید در فرایند سخن‌گفتن با همسر، دقت فراوان داشت. زوجین هنگام گفت‌وگو با همدیگر نباید حتی به‌شوخی دربارۀ مسائلی منفی همچون بیمارشدن و مرگ خود سخن بگویند؛ زیرا آنچه بیان می‌کنند، ناخودآگاه بر تقدیرشان اثر می‌گذارد و آن را به سمت‌وسویی خاص جهت می‌دهد. با توجه به این اصل بسیار مهم، حتی درصورت بروز سختی‌ها و مشکلات اجتناب‌ناپذیر در مسیر زندگی، آنان باید همواره شکرگزار پروردگار باشند و از برزبان‌آوردن سخنان منفی و مأیوسانه بپرهیزند. بیان‌کردن سخنان مثبت، صادقانه و محترمانه به‌میزانی چشمگیر در تقویت ارتباط زوجین و تداوم زندگی مشترکشان اثرگذار است.

ک) پرهیز از خشم و عصبانیت: زن و شوهر نباید هنگام صحبت‌کردن با یکدیگر فریاد بزنند و فضا را متشنج کنند؛ حتی اگر مشکلی بزرگ در زندگی آنان وجود داشته باشد. چنانچه هریک از آن‌ها عصبانی شدند، می‌توانند ازطریق ایجاد وقفه‌هایی در فرایند گفت‌وگو به آرامش نِسبی برسند و سپس صحبت‌هایشان را ادامه دهند.

ل) صراحت بیان: زن و شوهر در گفت‌وگو با یکدیگر باید احساسات، نیازها و خواسته‌هایشان را به‌صورت واضح و شفاف بیان کنند؛ نه اینکه هریک از آنان توقع داشته باشد طرف مقابلش با استفاده از مهارت ذهن‌خوانی بتواند مسائل، احساسات، افکار و نیازهای او را دریابد و اقدامات لازم را به‌منظور حل مشکلاتش انجام دهد.

م) پذیرش خطاهای خود و عذرخواهی‌کردن از همسر: هرکدام از زوجین درصورت مرتکب‌شدن خطا باید با شجاعت کامل، اشتباهش را بپذیرد، بابت ارتکاب آن از طرف مقابل عذرخواهی کند و درصدد جبران خطای خویش باشد تا از این رهگذر، حس مهم‌بودن و ارزشمندی را در وجود همسر خود قوّت بخشد.

ن) بیان ویژگی‌های مثبت همسر: یکی از شگردهای مؤثر در فرایند گفت‌وگوی زوجین این است که هریک از آنان نقاط مثبت شخصیت، اخلاق و رفتار طرف مقابل را بر زبان بیاورد و بابت آن‌ها از وی تشکر و قدردانی کند.