زمانه با تو نسازد، تو با زمانه بساز!
امروزه، حیات فردی و اجتماعی ما انسانها در مقایسه با گذشته، تحولات و پیچیدگیهای فراوان یافته و با دشواریها، بحرانها و چالشهای متعدد و گوناگونی همراه شده است که باید قادر به مدیریتکردن آنها بهنحو احسن باشیم؛ مثلاً هریک از ما با مسائلی در زندگی فردی و خانوادگیمان دستوپنجه نرم میکنیم؛ همچنین در تعامل و ارتباط با افراد دارای خُلقوخویها، شخصیتها و فرهنگهای مختلف یا رویارویی با معضلات گوناگون در محل تحصیل، کار و... لازم است از انعطافپذیریِ کافی برخوردار باشیم تا بتوانیم بر مشکلات و سختیهایی که برایمان پیش میآیند، غلبه کنیم. در مقالۀ پیشِروی، به موضوع سازگاری (Adaptation) بهعنوان مهارتی بسیار ارزشمند، ضروری و کارآمد برای حرکتکردن در مسیر پرفرازونشیب زندگی و ارتباط با دیگران میپردازیم که باید آن را کسب کنیم و در موقعیتهای گوناگون بهکار گیریم. این مهارت در تمام عرصههای زندگی فردی و اجتماعی، اعماز خانواده، محل تحصیل، محل کار و دیگر بخشهای جامعه نمود مییابد و به حفظ هماهنگی و ثبات اجتماعی کمک میکند.
در تعریفی مختصر و مفید میتوان گفت سازگاری عبارت است از انعطافپذیری در تفکر و رفتار هنگام مواجهه با چالشها، بحرانها، سختیها و تغییرهای درونی یا محیطی که باعث میشود فرد بهجای توسل به راهکارهایی مانند مبارزه، فرار یا تسلیم، مسائل را بپذیرد و با آنها انطباق یابد تا از این رهگذر، فرصتهایی جدید بهدست آورَد و در زندگی فردی و روابط اجتماعی رشد و پیشرفت کند؛ به بیان روشنتر، در فرایند سازگاری، وقتی مشکلی پیش میآید، شخص با حفظ آرامش خویش بر وضعیت جدید متمرکز میشود و خود را با آن وفق میدهد تا بتواند بر آن مشکل فائق آید و از موانعی که پیشِرویش قرار گرفتهاند، با موفقیت عبور کند؛ درست مانند اسبسواری که بهجای برداشتن موانع از مقابل خود یا باقیماندن پشت آنها از رویشان میپرد و بدین صورت، از آنها عبور میکند.
شایان ذکر است که نباید سازگاری را با سازشگری (سازشکاری) یکی دانست؛ زیرا این دو مفهوم اساساً با یکدیگر تفاوت دارند. شخص سازشگر برخلاف انسان سازگار، تابع محض موقعیت ایجادشده است و تحت تأثیر آن قرار میگیرد؛ به دیگر سخن، او منفعلانه دربرابر مشکلات تسلیم میشود و ازسرِ ناچاری، وضعیت نابسامان بهوجودآمده را تحمل میکند؛ بدون آنکه هیچ اقدامی برای انطباق خویش با وضعیت جدید انجام دهد یا درصدد بهبودبخشیدن موقعیت خود و اتخاذ تصمیم درست برای حل مسئله باشد. سازشگری ازروی ترس صورت میگیرد و در این فرایند، حال فرد سازشگر خوب نیست؛ چون او این راهکار را برخلاف میل درونی خویش برگزیده است و همواره احساساتش را سرکوب میکند؛ اما مسئله به همین جا ختم نمیشود و درنهایت، احساسات و امیال سرکوبشده در وجود وی چنان فوران میکنند که آسیبهایی چشمگیر و گاه جبرانناپذیر را برای او و اطرافیانش درپی دارند.
سازگاری را به اقسام متعدد و گوناگونی میتوان تقسیم کرد که مهمترینشان بدین شرحاند:
- سازگاری رفتاری: ایجاد تغییرهایی در رفتار برای انطباق با محیط جدید؛
- سازگاری شناختی: ایجاد برخی دگرگونیها در الگوهای فکری و نگرشی؛
- سازگاری هیجانی: تنظیم و مدیریت احساسات و هیجانها برای مقابله با فشارهای روانی؛
- سازگاری اجتماعی: انطباق با محیط و حفظ روابط مثبت با دیگران در جامعه؛
- سازگاری شغلی: تطبیق با تغییرها و چالشهایی که در محل کار روی میدهند؛
- سازگاری زناشویی: توانایی زوجین برای وفقدادن خود با مسائل و مقتضیات زندگی خانوادگیشان همراه با برقراری ارتباط مؤثر و توجه به ارزشها و هدفهای مشترک.
مهارت سازگاری، ترکیبی از کنجکاوی، یادگیری مستمر، ارتباط مؤثر، سازماندهی، کار گروهی، حل مسئله، خلاقیت و انعطافپذیری است که با استفاده از آن میتوان راهکارهایی تازه برای حل مشکلات و دستیابی به هدفها یافت و در زندگی رشد و پیشرفت کرد. فرد سازگار، دارای سلامت روان و احساس امنیت بیشتری در مقایسه با دیگران است، در مواجهه با سختیها و تغییرات، آرامش و انعطاف بیشتری دارد و از آمادگی بیشتری برای رویارویی با آیندۀ نامعلوم برخوردار است. مهمترین مزایا و دستاوردهای سازگاری عبارتاند از: کاهشیافتن استرس؛ تبدیل تهدیدها و چالشها به فرصت؛ تسهیل برقراری ارتباط با دیگران و درنتیجه، تقویت اعتمادبهنفس؛ پایداری روابط با دیگران؛ توانایی مدیریتکردن تغییرهای صورتگرفته در محل کار و بنابراین، سادهترکردن کارها؛ جلوگیری از بروز فرسودگیِ شغلی؛ تصمیمگیری درست در موقعیتهای مختلف.
شخص دارای مهارت سازگاری، ویژگیهایی دارد که مهمترینشان بدین شرحاند:
- در زمان حال زندگی میکند و به مسائل منفی گذشته و آینده نمیپردازد؛ از این روی، قادر به کنارآمدن با تغییرها و مقابله با بحرانها و چالشهای گوناگون است و کمتر دچار اضطراب میشود.
- با استفاده از جملههایی مثبت مانند «من میتوانم این کار را انجام دهم» به خودش انگیزه میدهد و بر یافتن راهکارها متمرکز میشود تا بتواند از موانع عبور کند و به هدفهای موردنظرش برسد.
- بهعلت داشتن نگرش وسیع، بر اهدافش متمرکز میشود و موانع موجود دربرابرش او را ناامید و دلسرد نمیکنند.
- به آزمودن رویکردهای جدید، متمایل و علاقهمند است؛ بنابراین، از شیوههای خلاقانه برای انجامدادن کارهایش استفاده میکند، مهارتهای جدید را میآموزد و از این طریق، در مسیر تغییر مثبت قرار میگیرد.
- قادر به درک احساسات همنوعان خویش و همدلی با آنهاست و هنگام بروز سختیها برایشان به آنان کمک میکند.
برخی از دیگر ویژگیهای فرد دارای این مهارت عبارتاند از: برخورداری از عزتنفس و اعتمادبهنفس، رضایتداشتن از زندگی، ثبات شخصیت، استقلال، نگاه واقعبینانه به جهان، مسئولیتپذیری، انتقادپذیری و توانابودن در حل مسائل خویش.
ایجاد و تقویت مهارت سازگاری در وجود فرد، فرایندی مستمر و نیازمند به تمرین و تکرار مداوم است و شخصی که موفق به کسب آن شود، در مواجهه با تغییرات و سختیها عملکردی صحیح و بدون استرس خواهد داشت. با استفاده از این راهکارها میتوان مهارت سازگاری را در وجود خویش نهادینه کرد و قوّت بخشید:
- سفرکردن بدون برنامهریزی دقیق بهمنظور مواجهه با چالشهای پیشبینینشده و تلاش برای غلبه بر بحرانهای غیرمنتظره؛
- امتحانکردن غذاهای جدید و متفاوت با الگوی همیشگی برای دستیابی به تجربیات تازه؛
- شرکتکردن در فعالیتهایی همچون بداههخوانی برای تمرینکردن تفکر و تصمیمگیری در لحظه؛
- امتحانکردن سرگرمیهای جدید برای گسترشدادن منطقۀ امن خویش؛
- مطالعۀ کتابهای دارای موضوعات متنوع و جدید برای افزایشدادن دانش خود در حوزههای گوناگون؛
- تأملکردن فرد در نظرهای دیگران دربارۀ او و پذیرفتن نقدهای صحیح و سازندۀ آنان؛
- نگاشتن تجربهها و چالشهای جدید خود و پردازشکردن تغییرهای صورتگرفته؛
- افزایشدادن مهارتهای حل مسئله و یافتن راههای خلاقانه برای حل مشکلات؛
- تقویت روابط اجتماعی با دوستان، همکاران و...؛
- یادگرفتن تکنیکهایی برای مدیریتکردن استرسهای خویش مانند مدیتیشن، تنفس عمیق و دیگر تمرینهای آرامشبخش.
پست های مرتبط
زمانه با تو نسازد، تو با زمانه بساز!
بهترین راهکار برای فائقآمدن بر مشکلات، بحرانها و چالشهای گوناگون زندگی، سازگاری با آنهاست. سازگاری با سازشگری تفاوت دارد و فرد دارای این مهارت را به اسبسواری میتوان تشبیه کرد که از روی موانع میپرد و از آنها عبور میکند.
کودکم مدام سؤال میکند!
پرسشگریِ کودکان در حس کنجکاوی و حقیقتجوییِ آنان ریشه دارد و نشاندهندۀ هوش و دقتشان است. والدین، مربّیان و معلمان باید با استفاده از راهکارهایی این مهارت را در کودکان تقویت و از این رهگذر، به رشد شناختیِ آنها کمک کنند.