
- 13 دی 1403
- نویسنده: راز نگاه آفتابگردان
من جایزه میخواهم!
تعلیموتربیت کودکان در فضای خانه، مهدکودک و مدرسه، مقولهای بسیار حساس و پیچیده است که انجامدادن آن بهشیوۀ درست، دقت و آگاهی والدین، مربّیان و معلمان را میطلبد؛ زیرا خطاهای صورتگرفته در این فرایند، به تربیت، اخلاق و شخصیت کودک آسیبهای اساسی میزند و موجب میشود او درنهایت، بهعنوان فردی با مشکلات گوناگون به عرصۀ جامعه قدم بگذارد و معضلات متعددی را برای خود و دیگران رقم بزند.
یکی از مسائل مهم در این حوزه، نوع واکنش و بازخورد والدین، مربّیان و معلمان دربرابر رفتارهای گوناگون کودکان است که اگر خوب و درست باشد، موجب اصلاح و رشد آنان میشود و درصورت نادرستبودن، اختلالهایی چشمگیر را در مسیر تکامل و پیشرفتشان بهوجود میآورَد؛ از این روی، متولیان آموزشوپرورش کودک در خانواده و مراکز آموزشی باید در این زمینه، بسیار دقت کنند و دانش و آگاهی خویش را افزایش دهند تا در هر موقعیت، اقدام صحیح را درجهت رشد و ارتقای شخصیت و اخلاق کودک انجام دهند. هریک از واکنشها و بازخوردهای والدین، مربّیان و معلمان به اعمال و رفتارهای کودک، پیامی خاص را دربر دارند که او آن را دریافت و رفتارهای بعدیاش را براساس آن تنظیم میکند؛ مثلاً اگر هنگام مشاهدۀ نقاشیای که کودک کشیده است، بهصورتی مصنوعی و غیرعادی از کارش تعریف و تمجید کنیم، او این عمل ما را مکر و دروغ قلمداد میکند و از ما یاد میگیرد که درصورت لزوم، برای پیشبردن کارهایش به این سازوکار متوسل شود؛ از این روی پیشنهاد میشود بهجای انجامدادن این عمل نادرست، با کودک دربارۀ کارش صحبت کنیم، از او سؤالهایی بپرسیم و اجازه بدهیم نظر و احساس خویش دربارۀ آن کار را بیان کند.
یکی از سازوکارهای مهمی که هم در کانون خانواده و هم در مراکز آموزشی، از آن برای تعلیموتربیت کودکان استفاده میشود، جایزهدادن به آنهاست؛ بدان معنا که والدین، مربّیان و معلمان ازطریق بهکارگیری این شگرد، بهنوعی آنان را به انجامدادن یا انجامندادن کار یا رفتار موردنظرشان وادار و تشویق میکنند. در تعریفی مختصر و مفید میتوان گفت جایزه عبارت است از محرکی برای تقویت رفتارهای مثبت کودک یا حذف رفتارهای منفی او؛ چنانکه مثلاً در فضای خانواده، مهدکودک یا مدرسه، به کودک دراِزای کارهایی مانند جمعکردن اسباببازیهایش بعداز بازیکردن، تمامکردن غذایش، مطالعه، خوب درسخواندن، درست انجامدادن تکالیف، کشیدن نقاشی زیبا و کتکنزدن دوستانش هنگام بازیکردن، جایزه بدهیم.
حال، این سؤال مطرح میشود که آیا این کار درست است یا خیر. پاسخ، منفی است؛ چون شاید این راهکار در کوتاهمدت باعث شود کودک، عمل و رفتار موردنظر والدین، مربّیان و معلمان را بهخوبی انجام دهد یا از ارتکاب اعمال و رفتارهای نادرست بپرهیزد؛ ولی برخلاف آنچه غالباً تصور میشود، سازوکار جایزهدادن به کودک در درازمدت، به شخصیت، اخلاق و تربیتش صدمات و آسیبهایی چشمگیر و گاه جبرانناپذیر میزند که مهمترین موارد آنها را بدین شرح میتوان برشمرد:
الف) جایزهدادن، کودک را شرطی میکند و ناخودآگاه، این پیام را به او میدهد که میتواند از دیگران بابت انجامدادن یا انجامندادن برخی کارها رشوه و باج بگیرد. چنین کودکی درنهایت به شخصی باجگیر و رشوهخواه تبدیل میشود که برای انجامدادن یا انجامندادن هر کاری بهدنبال دریافت چیزی از طرف مقابل است.
ب) درصورت قطعشدن جایزه، رفتار و عمل درست نیز متوقف خواهد شد و کار نادرست، جای آن را خواهد گرفت؛ چون کودک، آن رفتار و عمل را نه بهعلت خوب و درستبودنش، بلکه دقیقاً برای دریافت جایزه انجام داده است و طبیعتاً وقتی جایزهای نباشد، دلیلی نیز برای انجامدادن آن عمل وجود نخواهد داشت.
ج) جایزه باعث میشود کودک همواره موفقیت خود را درگرو شکست دیگران ببیند و تصور کند دیگر کودکان از دیدن موفقیتش حسرت میخورند و به او حسادت میکنند.
د) اگر در فضای آموزشی، به کودک دراِزای تکالیفی که انجام میدهد، جایزه داده شود، او تکالیفش را نه بهمنظور یادگرفتن، بلکه صرفاً با هدف دریافت جایزه انجام خواهد داد و از این رهگذر، آسیبهای اساسی، دانش و شخصیت او را تهدید خواهند کرد.
ه) جایزهدادن به کودکان در محیط آموزشی باعث میشود آنها به گونهای رقابت ناسالم روی آورند؛ بدان معنا که در روند کار یکدیگر، اختلال ایجاد کنند تا خودشان جلو بیفتند و جایزه بگیرند؛ درنتیجه، آنان در درازمدت، به افرادی تبدیل خواهند شد که اخلاقمدار نیستند و از زمینزدن دیگران برای پیشبردن کارهایشان هیچ اِبایی ندارند. از آن سوی، در این رقابت ناسالم، وقتی یک کودک از بقیه جلو میافتد، دیگر کودکان به او حسادت میکنند و درصدد آراردادن وی و تخریب شخصیتش نزد معلم برمیآیند. درنتیجۀ چنین فرایندی رذیلت ریاکاری در کودک برتر و رذیلت حسادت در کودکان دیگر شکل میگیرد و تقویت میشود.
و) جایزهدادن به کودک، استقلال شخصیتش را ازبین میبَرَد و او را به والدین، مربّیان و معلمان وابسته میکند.
حال که به مضرات جایزهدادن به کودکان پی بردیم، باید ببینیم بهجای این کار، از چه شگردی در فرایند تعلیموتربیت آنان میتوانیم بهره گیریم. در پاسخ میتوان گفت بهترین کار این است که بهجای جایزهدادن به کودک، از عمل صحیح او حمایت کنیم؛ مثلاً وقتی مطالعه میکند، بهجای پاداشدادن به او پیشنهاد بدهیم برای راحتتربودن، از چراغ مطالعه استفاده کند. اگر انگیزۀ درونی درخصوص کارهای خوب و مثبت را در وجود کودک ایجاد و تقویت کنیم، او با میل و علاقه، آن کارها را انجام میدهد؛ حتی اگر دراِزای آنها چیزی دریافت نکند؛ بنابراین، در فضای خانه و مدرسه باید به کودکان القا کنیم که کار و رفتار درست به خودیِ خود، ارزشمند است؛ نه بهدلیل آنچه فرد درقبال آن میگیرد. از آن سوی، کار نادرست بدان سبب بد است که به شخصیت، اخلاق و تربیت انسان صدمه میزند و به این دلیل باید از انجامدادنش خودداری کرد.
پست های مرتبط
صداقت، معیار زیباییِ ماندگار
صدق، راستیورزیدن در نیت، گفتار و کردار است. صداقت در قلب، افعال، گفتار و تعاملات نمود مییابد. فرد صادق خیانت نمیکند، حقیقت را پنهان نمیسازد و در معاملات و ارتباطات خود راستگو و درستکار است. صداقت، بنیان اعتماد و اخلاق در جامعه است.

راز نگاه آفتابگردان
- 17 بهمن 1403
من میترسم!
ترسهای کودکان، ریشهها و دلایل مختلفی دارند و درصورت حلنشدن این مشکل، آنان در دوران کودکی و چه بسا در تمام زندگیشان آسیبهای اساسی خواهند دید. والدین در کمک به کودک برای غلبه بر ترسهایش نقشی مهم دارند.

راز نگاه آفتابگردان
- 17 بهمن 1403