جلسهٔ هفتاد و چهارم: شرح نهج البلاغه

در مبحث پیچیده و پرظرافت امر به معروف و نهی از منکر، منظور از معروف، مجموعۀ نیکی‌هاست که سطوح مختلفی دارد؛ به‌گونه‌‌ای که در این سامانه و به‌تعبیری هرم، برخی معروف‌ها بر برخی دیگر اولویت می‌یابند. از آن سوی، منکرها نیز دارای سطوح یکسان نیستند و در ساختاری هرم‌گونه، بعضی از آن‌ها از بعضی دیگر بالاترند. با توجه به آنچه گفتیم، معروف یا منکری که در نوک هرم قرار دارد، بر معروف یا منکری که در سطوح پایین‌تر واقع شده، مقدّم است و در وهلۀ نخست باید به آن پرداخت. مجموعۀ دین‌داری، مشتمل بر سه بخش عقاید، اخلاق و احکام است و اگر آن را به یک درخت تشبیه کنیم، می‌توان گفت عقاید، حکم ریشۀ این درخت را دارند و اخلاق و احکام، میوه‌های آن به‌شمار می‌آیند. در این ساختار درخت‌گونه، هریک از دو مقولۀ معروف و منکر به انواع اعتقادی، اخلاقی و احکامی تقسیم می‌شوند و معروف‌ها و منکرهای اعتقادی در مقایسه با معروف‌ها و منکرهای اخلاقی و احکامی اهمیت بیشتری دارند. مهم‌ترین بخش از عقاید ما شیعیان، امامت (نظام حجت‌اللهی) است؛ زیرا اعتقاد و معرفت به وجود خداوند متعال، معاد و عدل براساس آن تحقق می‌یابد؛ بنابراین، بالاترین معروف، حجت خداست و امر به معروف در عالی‌ترین سطح آن یعنی توجه‌دادن دیگران به وجود مقدس ایشان. از آن سوی، بالاترین منکر، بی‌توجهی به حجت‌الله است و عالی‌ترین سطح نهی از منکر، چیزی نیست جز منع دیگران از این امر ناپسند. در این سامانه نباید افرادی را که دین‌داری‌شان درسطح اخلاق و احکام، دچار برخی اشکال‌هاست، بی‌دین و لامذهب قلمداد کرد؛ برعکس، فرایند امر به معروف و نهی از منکر درخصوص آنان باید با دقت و احتیاط فراوان صورت گیرد؛ چون آن‌ها به خدا و حجت او علاقه و باور دارند و صرفاً درحوزۀ اخلاق و احکام، دچار مشکلاتی شده‌اند. ازمنظر حضرت علی- علیه السّلام- چنانچه نتوانیم افرادی را که به‌صورت مستمر و علنی، مرتکب منکر می‌شوند، از عمل ناپسندشان بازداریم و به مسیر درست هدایت کنیم، باید از آنان دوری گزینیم؛ زیرا درصورت برقراری پیوند نزدیک با این افراد، قطعاً از آنان اثر می‌پذیریم. در مسیر دین‌داری باید استقامت داشته باشیم و از سرزنش‌ها نهراسیم. این استقامت، مشخصاً محصول ایمان، علم و یقین ماست.