جلسۀ هفتادم: شرح نهج البلاغه

یکی از مسائل مهم در علم روان‌شناسی آن است که بتوانیم تعریفی روشن دربارۀ خودمان به‌دست دهیم؛ زیرا حرکت ما در مسیر زندگی برمبنای این تعریف شکل می‌گیرد. تعریفی که از خودمان در ذهن داریم، می‌تواند ازنوع نقشی (مبتنی‌بر نقش‌ها و وظایف ما) باشد و براساس آن، قادر خواهیم بود خود را توصیف کنیم. بهترین تعریفی که می‌توانیم دربارۀ خودمان ازمنظر دین ذکر کنیم، این است که ما انسان‌ها موجوداتی عاقل و مختاریم و بنابراین، مکلف محسوب می‌شویم. در واژۀ «مختار»، مفهوم «خیر» وجود دارد و بر این اساس، مشخصاً اختیار (خیرگزینی، درمقابل انتخاب)، زمانی معنا می‌یابد که ازمیان دو یا چند مورد، خیر را برگزینیم. ازمنظر امیر مؤمنان- علیه السّلام- انسان واقعی کسی است که با استفاده از نیروی عقل خود، قادر به برگزیدن مورد مناسب ازمیان گزینه‌های خوب و بهتر یا بد و بدتر باشد. لازمۀ اختیارکردن، برخورداری از وجود عقل، علم و هادی است. انسان، موجودی مطلقاً آزاد نیست؛ بلکه آزادی‌اش چهارچوب و متعلَّقی دارد که باید مشخص شود و او در آن محدوده اختیار کند. مولای متقیان- علیه السّلام- از ما خواسته‌اند جایگاه دنیوی و برپایۀ آن، جایگاه اخروی خویش را اصلاح کنیم و به بیان روشن‌تر، در مسیر زندگی‌مان درست پیش برویم. فراتر از آن نباید آخرت خویش را دراِزای بهای ناچیز دنیا بفروشیم. دیگر آموزۀ مهم کلام مولایمان آن است که در همه حال، زبان خویش را مدیریت کنیم تا درخصوص آنچه خارج از قلمرو اطلاعات ماست، سخن نگوییم؛ همچنین حوزۀ استحفاظیِ خود را درنظر داشته باشیم و به اموری نپردازیم که انجام‌دادنشان از ما خواسته نشده است.