جلسۀ سیزدهم: شرح نهج البلاغه

ایمان، مقوله‌ای دارای مراتب و درجات گوناگون است و هر انسان مؤمنی در مرتبه و درجه‌ای خاص از آن قرار دارد. عوامل مختلفی ایمان فرد را افزایش یا کاهش می‌دهند و هیچ‌یک از مؤمنان نباید خود را از کسانی که به‌لحاظ ایمانی در سطحی پایین‌تر از او قرار دارند، برتر بداند. بهترین و مؤثرترین راهکار در مواجهه و تعامل با کسانی که ایمان ضعیف‌تری دارند، مداراکردن با آن‌هاست؛ نه تحت فشار قراردادن آنان و کشاندنشان با خود در مسیر دین‌داری. هرقدر سنّ‌‌وسال انسان بیشتر می‌شود، علم، فهم و درنتیجه، ایمان او قوّت و استحکام بیشتری می‌یابد؛ ولی همیشه این‌گونه نیست و گاه به دلایلی این روند، شکل دیگری دارد.

عبادت‌کنندگان به درگاه خداوند متعال را براساس دلیل و انگیزۀ آنان از عبادت‌کردن بر سه دسته می‌توان تقسیم کرد: نخست، تاجران که هدفشان از عبادت‌کردن خدا دریافت پاداش است؛ دوم، بندگان که خدا را ازروی ترس عبادت می‌کنند؛ سوم، آزادگان که مقصودشان از عبادت‌کردن، شکرگزاری به درگاه خداست. هریک از این سه دسته، خود، سه طبقۀ کوچک‌تر را شامل می‌شوند. بهترین دلیل برای عبادت‌کردن خدا این است که او فراتر از دو مقولۀ پاداش و عِقاب، شایستۀ عبادت‌شدن و شکرگزاری بابت نعمت‌هایش است. ملاک تشخیص‌دادن نعمت‌های الهی، ما انسان‌ها نیستیم؛ بلکه باری- تعالی- خود، نعمت‌های متعدد و گوناگونش را برشمرده است.