جلسۀ هشتم: شرح نهج البلاغه

در آموزه‌های اسلام، برخی دیگر از مهم‌ترین مصداق‌های افراط و تفریط بدین شرح ذکر شده‌اند: افراط و تفریط در دین‌داری، افراط در پایبندی به نظم و قانون، افراط در تعلیم‌وتربیت فرزندان، افراط و تفریط در توجه به دنیا، و افراط و تفریط در دوستی و دشمنی. با اطمینان کامل می‌توان گفت موفق‌ترین انسان، کسی است که درپی مختصری تأمل و تعمق، به افراط‌ها و تفریط‌های صورت‌گرفته در زندگی‌اش پی ببرد و در عملکرد نامتعادل خویش بازنگری و آن را تعدیل و اصلاح کند. افراط و تفریط، درجات متفاوتی دارد و هرکسی در حوزه‌ای خاص، گرفتار این معضل می‌شود. این دو عملکرد نادرست در جهل انسان ریشه دارند و بنابراین، برای رهایی‌یافتن از آن‌ها باید جهل را در وجودمان ازبین ببریم. از یک منظر می‌توان گفت کسی که حدومرزها را درنظر دارد و همواره از افراط و تفریط می‌پرهیزد، عفیف است؛ درمقابل، فردی که از مرز اعتدال می‌گذرد و در امورش افراط و تفریط دارد، هتاک است؛ بر این اساس، جهل موجب هتک می‌شود و علم، عفت را درپی دارد؛ البته در اینجا علم دقیقاً مترادف با ادب است و عالِم یعنی کسی که علمِ عملیاتی و استفاده‌شده را اساس عملکرد خویش قرار می‌دهد.