جلسۀ اول: تربیت سلیم

در این جلسات، به گونه‌ای خاص از تربیت به‌نام تربیت سلیم پرداخته می‌شود و مخاطبان این مبحث را بر دو گروه کلی می‌توان تقسیم کرد:
نخست، مردان و زنان دارای همسر و فرزند، خواه آن‌هایی که نقش مربّیگری را مستقیماً درقبال فرزندان خویش در دوره‌های کودکی، نوجوانی و جوانی آنان تا زمان ازدواجشان ایفا می‌کنند و خواه کسانی که به‌سبب ازدواج‌کردن فرزندانشان، این نقش تربیتی را به‌صورت غیرمستقیم درقبال آن‌ها و خانواده‌هایشان برعهده دارند؛ درعین حال، پدر و مادر، دارای نقش و کارکرد تربیتی در تعامل با همدیگر نیز هستند و بنابراین، لازم است در بهبود عملکرد خود در ارتباط با یکدیگر هم بکوشند.
دوم، مربّیان و معلمانی که در سطوح گوناگون از مراکز آموزشی، مسئولیت بسیار خطیر و مهم تربیت‌کردن کودکان و نوجوانان را برعهده دارند و لازم است در بهبود و ارتقای نقش تربیتیِ خویش از هیچ تلاشی مضایقه نکنند.
در این مبحث، با دو کلیدواژه سروکار داریم که براساس آن‌ها به تعریفی از مفهوم «تربیت سلیم» دست خواهیم یافت:
الف) تربیت:
هم‌خانواده‌های این واژه عبارت‌اند از: رَبّ، مربّی، متربی و مربا. در تمام این واژه‌ها مفهوم پرورش‌دادن وجود دارد.
تربیت را بر دو نوع می‌توان تقسیم کرد: یکی تربیت مستقیم و دیگری تربیت غیرمستقیم.
میان تربیت به‌معنای موردنظر در علم روان‌شناسی تربیتی با مفهوم ربوبیت، پیوندی استوار و ناگسستنی برقرار است؛ به‌گونه‌ای که تربیت بدون ربوبیت، هیچ معنایی ندارد؛ بنابراین، در فرایند تربیت باید همواره خداوند متعال را درنظر داشته باشیم. تربیت، عین توحید است و توحید، عین تربیت؛ بر این اساس، هر فردی که در جایگاه همسر و والد قرار دارد، باید همسر و فرزندانش را امانت‌های الهی نزد خود بداند تا بدین ترتیب، جنس ارتباط میان او با همسر و فرزندانش دگرگون شود و ارتقا یابد؛ زیرا براساس این نگاه، فرد باور دارد که باید بابت تمام رفتارهای خود با همسر و فرزندانش در پیشگاه پروردگار یکتا پاسخ‌گو باشد. در یک کلام، تربیت بدون نگاه توحیدی تحقق نمی‏یابد و اساساً تربیت محسوب نمی‌شود. وقتی فرد، همسر و فرزندانش را امانت‌های خدا نزد خویش بداند و به دیگر سخن، نگاه او به آنان ازنوع امانتی باشد، خود را مأمور به وظیفه خواهد دانست و چندان به نتیجه فکر نخواهد کرد؛ یعنی بر این مسئله متمرکز می‌شود که وظایف همسرانه و پدرانه یا مادرانۀ خویش را به‌نحو احسن انجام دهد؛ چون ازنظر او، مربّی اصلی و واقعی، خداوند متعال است و این شخص در فرایند تربیت، واسطه‌ای بیش نیست.
با توجه به آنچه گفتیم، مفهوم تربیت در روابط همسرانه نیز معنادار است و صرفاً مدل آن با تربیت فرزندان تفاوت می‌یابد.
تربیت، فرایندی زمان‌بَر و مستلزم صبرکردن و گذشت زمان است؛ بنابراین نباید در کوتاه‌مدت، درصدد مشاهده‌کردن نتایج آن بود.
در فرایند تربیت، فرد، ربّ (خدا) و مربّی همسر و فرزندانش نیست؛ از این روی باید بکوشد تا با همسر و فرزندان خویش به‌درستی ارتباط برقرار کند و برای آنان الگویی تمام‌عیار در حوزه‌های مختلف باشد. این، معنای دقیق تربیت است.
تربیت‌کردن و الگوبودن، خلوت و جَلوَت ندارد و شخص دارای جایگاه همسر و والد باید در همه حال، بر خود و رفتارهایش متمرکز باشد تا همسر و فرزندانش او را دوست داشته باشند و الگویی شایسته برای خود بدانند.
در فرایند تربیت، تذکردهی به همسر و فرزندان، اثری بسیار منفی و مخرب دارد؛ بنابراین باید از این کار پرهیز کرد و درعوض، با مهرورزی درجهت تقویت ارتباط با همسر و فرزندان، و الگوسازی برای آنان ازطریق عملکرد خویش کوشید.
ب) سلیم:
هم‌خانواده‌های این کلیدواژه عبارت‌اند از: سلام، سِلم، تسلیم، اسلام، مسلِم، سلامت و سالم.
حال، براساس این دو کلیدواژه می‌توان گفت تربیت سلیم یعنی رابطه به‌اضافۀ الگو. این رابطه، نه تذکردادن به همسر و فرزندان و کنترل‌کردنِ مداومِ آنان، بلکه مشخصاً عبارت از مقبولیت و محبوبیت فرد نزد آن‌هاست. در تربیت سلیم، کلمات مسموم، فریاد، سرزنش، توهین، کنترلگری و تذکردهیِ پیاپی، جایی ندارد. این‌گونه تربیت در وحی ریشه دارد و آرامش بر سراسر آن، حکم‌فرماست. در تربیت سلیم، تسلیم‌بودن دربرابر همسر و فرزندان، جایگاهی خاص دارد؛ بدان معنا که فرد عملکرد سلیقه‌ای درقبال آنان نداشته باشد و با کمک همسر خویش نقاط دقیق تربیتی را بیابد و بر آن‏ها متمرکز شود تا فرایند تربیت به‌نحو احسن پیش برود.
اکنون، این سؤال مطرح می‌شود که تربیت سلیم، چه مصداق‌هایی دارد، با استفاده از چه راهکارهایی می‌توان آن را تحقق بخشید و در این حوزه، چه هدف‌هایی موردنظر است. در پاسخ به این سؤال می‌توان گفت ارتباط تربیتیِ درست براساس محبوبیت و مقبولیت فرد برای همسر و فرزندانش شکل می‌گیرد و محقَّق می‌شود. حال باید دید این محبوبیت و مقبولیت دقیقاً به چه معناست، چه مصداق‌هایی دارد و با استفاده از چه راهکارهایی می‌توان به آن دست یافت. برای پاسخ‌دادن به این سؤال می‌توان یک چک‌لیست، شامل راهکارها و مصداق‌های محبوبیت و مقبولیت تهیه کرد و ازطریق نمره‌دادن به آن‌ها میزان محبوبیت و مقبولیت خود یا طرف مقابل را سنجید.
نخستین راهکار و درواقع، سرّ محبوبیت پدر و مادر برای فرزندان، این است که آنان خدا و امام زمان- عَجَّلَ اللهُ تَعالی فَرَجَهُ الشَّریف- را بسیار دوست بدارند. این دوست‌داشتن، مصداق‌هایی دارد و به‌طور کلی، علاقه و ایمان والدین به خدا و امام زمان- عَجَّلَ اللهُ تَعالی فَرَجَهُ الشَّریف- سبب می‌شود محبت والدین در دل فرزندانشان تقویت شود.
راهکار دوم، محبوب‌بودنِ پدر و مادر برای یکدیگر است که خود، مصداق‌هایی دارد و نقش بانوان خانه در آن، بسیار مهم و تعیین‌کننده است. در فضای آموزشی نیز این مسئله کاملاً صدق می‌کند و چنانچه مربّیان و معلمان با یکدیگر ارتباطی دوستانه و مبتنی‌بر محبت و احترام داشته باشند، بیشتر و بهتر خواهند توانست در تربیت‌کردن متربیان خویش بکوشند.