جلسهٔ چهارم: اثر پروانه‌ای

مبحث اثر پروانه‌ای نه یک کشف دانشمندانۀ بشری، بلکه فراتر از آن، موضوعی مهم است که در آموزه‌های دینی ما شیعیان موردتوجه فراوان قرار گرفته و از ما خواسته شده است آن را بشناسیم و برمدار آن حرکت کنیم. در ادبیات دینی ما مفهوم «بازتاب عمل»، جایگاهی خاص دارد و براساس آن، برای هر عملی متناسب با نوع آن، پاداش یا عِقابی مشخص درنظر گرفته شده است. این بازتاب خوب یا بد هم ناظر به خود فرد است و هم ناظر به کسانی که با وی ارتباط و تعامل دارند. به‌عنوان قاعده‌ای کلی می‌توان با اطمینان کامل گفت این جهان به‌گونه‌ای طراحی شده است که در آن، هیچ کسی چوب عمل شخص دیگری را نمی‌خورَد؛ اما ممکن است بازتاب‌های عمل نادرست یک نفر، شامل حال دیگران شود. در ادبیات دینی ما شیعیان درحوزۀ اثر پروانه‌ای، مبحث بازتاب عمل را درقالب چهار عنوان کلی بدین شرح می‌توان پی گرفت: کَما تُدینُ، تُدانُ (با تو به همان صورتی رفتار می‌شود که با دیگران رفتار می‌کنی)؛ کَما تَزرَعُ، تَحصَدُ (همان چیزی را که بکاری، برداشت می‌کنی)؛ کَما تَصنَعُ، یُصنَعُ بِکَ (همان کاری را درخصوص تو انجام می‌دهند که تو درخصوص دیگران انجام می‌دهی)؛ أَنّی مُجازی الأَبناءِ بِسَعیِ الآباءِ؛ إِن خَیراً، فَخَیراً وَ إِن شَرّاً، فَشَرّاً (منِ خدا متناسب با سعی پدران به فرزندانشان بازتاب عمل می‌دهم؛ خواه سعی آنان در مسیر خوبی باشد و خواه در مسیر بدی). برپایۀ این چهار قاعدۀ بدون استثنا، خداوند متعال این جهان را به‌عنوان نظام و مجموعه‌ای مبتنی‌‌بر عدل و دارای فهم و شعور آفریده است که در آن، هر عملی بازتاب متناسب با خود را دارد. معصومان- علیهم السّلام- در آموزش‌دهی اعتقادات، اخلاق و احکام به ما شیعیانشان در موارد متعدد به مبحث اثر پروانه‌ای و بازتاب اعمال پرداخته‌اند.