زندگی آگاهانه با ذهن‌‏آگاهی

زندگی آگاهانه با ذهن‏‌آگاهی

مغز ما انسان‏‌ها همچون یک اتاق فرمان، تمام وجودمان را کنترل و مدیریت می‏‌کند. میان رفتارهای ما با احساسات و اندیشه‏‌هایمان ارتباط مستقیم برقرار است و همۀ رفتارهای ما نتیجۀ اندیشه‏‌ها و احساساتمان هستند. در دنیای پیشرفته، شلوغ، پراسترس و مدرن امروزی، ما دچار مشکلی بدین شرح هستیم که سرعت بسیار زیاد فناوری اطلاعات، رشد فردی و تمرکزمان را دچار اختلال کرده است؛ به بیان روشن‏‌تر، مشکلات و مسائل روزمره باعث می‏‌شوند ما از رشد فردیِ خویش بازمانیم و به‌‏دلیل افزایش‌‏یافتن سرعت انجام‏‌شدن کارها در دنیای امروزی، تمرکز خود را ازدست بدهیم.

ازطریق شناخت مغز و سازوکار آن می‌‏توانیم قدرت ذهن را در مسیر دستیابی به هدف‏‌هایمان و درراستای پیشرفت خویش به‏‌کار گیریم. یکی از اولین و مهم‌‏ترین گام‏‌ها برای تحقق‌‏بخشیدن رشد فردی، شناخت بیشتر مغز است که باعث شناخت شخصیت هم می‏‌شود.

درون ذهن همۀ ما بچه‏‌غول قدرتمندی وجود دارد که طبق برنامه‌‏ای که به او می‏‌دهیم، ما را کنترل می‌‏کند. موفقیت یا شکست ما به نوع برنامه‌‏ای بستگی دارد که به این بچه‌‏غول داده‌‏ایم.

طبق نظریۀ پاول دی. مک‌‏لین، مغز ما انسان‏‌ها به سه قسمت تقسیم می‏‌شود:

الف) مغز خزنده (نباتی): پایین‏‌ترین قسمت مغز و اولین قسمت بدن که در موجودات شکل می‏‌گیرد؛

ب) مغز میانی (سیستم لیمبیک)؛

ج) نئوکورتکس که قسمت اعظم مغز است.

ویژگی‏‌های بخش‏‌های سه‏‌گانۀ مغز

هریک از بخش‌‏های مغز، ویژگی‏‌هایی خاص بدین شرح دارد:

الف) مغز خزنده (نباتی):

– چون اعمال غیرارادی ما همچون تنفس و ضربان قلب را کنترل می‏‌کند، مغز نباتی یا حیاتی نیز نامیده می‏‌شود.

– پدرخوانده، مراقب و نگران ماست و همواره دغدغۀ حفظ بقایمان را دارد.

– فاقد احساسات، درک و منطق است.

– قدرتمندتر از کورتکس و لیمبیک است.

– اولین پیام‏‌های ورودی به مغز را دریافت می‏‌کند و سپس به لیمبیک یا کورتکس انتقال می‏‌دهد.

– مشوق فرد به تنبلی و بی‌‏تحرکی است؛ چون می‏‌خواهد انرژی دریافتی را برای حفظ بقا ذخیره کند.

ب) مغز میانی (سیستم لیمبیک):

– از آنجا که این قسمت بین مغز خزنده و کورتکس قرار دارد، مغز میانی نامیده می‏‌شود. نام‏‌های دیگر آن عبارت‌‏اند از: مغز جدید، مغز ثانوی و مغز پستاندار (چون وجه اشتراک ما و دیگر پستانداران است).

– بخش‏‌های مختلفی بدین شرح دارد: هیپوتالاموس، تالاموس، هیپوکامپ (اسبک) و آمیگدالا (بادامک).

– از واژۀ یونانیِ «لیمبس» به‌‏معنای حلقه گرفته شده است.

– به‏‌دنبال کسب لذت‏‌های آنی است.

– از تمرکز گریزان است.

– تنوع‏‌طلب است.

– عجول است.

– کم‌‏تحمل و بی‏‌صبر است.

– زیاده‏‌خواه است.

– فرارکردن از مشکلات را بر حل‌‏کردن آن‏‌ها ترجیح می‏‌دهد.

– مسئولیت‏‌پذیر نیست.

– قدرت تشخیص‏‌دادن حق از باطل را ندارد.

ج) کورتکس:

– مغز جدید، دانشمند، منطقی و جلویی است.

– قشر خاکستریِ مخ است.

– فقط در انسان‏‌ها وجود دارد.

– ساختاری شبیه گردو دارد.

– مرکز اعمال ارادی ماست.

– چین‏‌خوردگی‏‌های آن به پردازش‏‌های حسی‏‌مان کمک می‏‌کند.

– چین‏‌خوردگی‏‌های آن باعث افزایش‌‏یافتن سطح کورتکس می‏‌شود.

– رفتارهای شناختیِ ما را مدیریت و کنترل می‏‌کند.

– مسئول تجزیه‏‌وتحلیل رویدادهاست.

– در مصرف‏‌کردن اکسیژن و انرژی، بسیار دست‌‏ودل‏‌باز است.

– به‏‌کندی حرکت می‏‌کند.

– عاشق تغییر است.

– علاقه‏‌مند به اطلاعات جدید است.

– به‌‏دنبال جزئیات است.

– با اعداد و ارقام و حساب‏‌وکتاب سروکار دارد.

این بچه‏‌غولی که درباره‌‏اش سخن گفتیم، در مغز خزنده و سیستم لیمبیک نهفته شده است، هیچ منطقی ندارد و کاملاً احساسی عمل می‏‌کند.

در تقسیم‌‏بندی دیگری که شاید مأنوس‌‏تر‌ نیز باشد، می‌‏توان مغز را مشتمل بر دو بخش دانست:

الف) بخش خودآگاه؛

ب) بخش ناخودآگاه.

قسمت خودآگاه مغز ما همان کورتکس عقلانیِ منطقی است و قسمت ناخودآگاهش همان لیمبیک و مغز خزنده که پر از احساسات صاحب قدرت است.

شخصیت ما همچون کوه یخی است که قسمت عمدۀ آن زیر آب قرار دارد و قابل مشاهده نیست؛ اما اتفاقاً بقای قسمت بالایی، وابسته به همین بخش پایینی است. بخش پایینیِ شخصیت ما که بزرگ‏‌تر و پنهان است، ضمیر ناخودآگاه ماست و بخش کوچک‏‌تر و قابل مشاهده، ضمیر خودآگاهمان؛ البته این کوه یخ، یک قسمت نیمه‌‏خودآگاه هم دارد. مجموع این بخش و بخش ناخودآگاه، احساسات و عواطف ما را تشکیل می‏‌دهد و نَوَد درصد از شخصیت ما همین جاست. ضمیر ناخودآگاه از افکار ما تشکیل شده است و فقط دَه درصد از شخصیت ما را شامل می‏‌شود که شخصیت اجتماعی است و بیشتر جنبۀ ظاهری دارد. درپی بررسی بخش ناخودآگاه متوجه می‏‌شویم که آیا آنچه در ظاهر رفتار می‌‏بینیم، حقیقی است یا خیر.

کورتکس، بخش عقلانی و خالق ذهن ماست که اگر تصمیم‏‌هایمان رنگ‏‌وبوی آن را بگیرد، به موفقیت دست می‌‏یابیم؛ اما زور کورتکس بسیار کم است؛ بنابراین باید بیاموزیم چگونه بین این دو بخش، ارتباط برقرار کنیم تا کورتکس بتواند با همکاری با لیمبیک، از آن، قدرت بگیرد.

بخش نیمه‏‌خودآگاه مغز ما شامل اطلاعاتی است که تماماً پنهان نیست و با کمی تلاش می‌‏توانیم به آن دست یابیم؛ مثل وقت‏‌هایی که در جواب سؤال فردی می‏‌گوییم: «نوکِ زبونمه‏‌ها…!». درواقع، آن اطلاعات در آن لحظۀ مشخص، در دسترس ما نیست؛ اما با اشاره و قدری کمک می‌‏توان به آن دسترسی یافت.

دسترسی به ناخودآگاه، سخت است؛ اما می‌‏توان رفتارهای ناشی از آن را تغییر داد. ازجمله کارهای غیرارادی بدن می‌‏توان گردش خون و ضربان قلب را نام برد؛ اما کارهای ناخودآگاه ما فاقد اراده نیست؛ فقط بدون توجه انجام می‌‏شود و درصورت همراه‏‌شدنشان با توجه می‌‏توان آن‏‌ها را مدیریت کرد. تمام هدف ما این است که با کمک کورتکس به بخش ناخودآگاهمان توجه و رفتارهای خود را مدیریت کنیم.

عادات و عواطف، حافظه، تصورات، نگرش‏‌ها، ارزش‌‏ها، ترس‌‏ها، خاطرات و درمجموع، کل تجربیات ما در بخش ناخودآگاه، لایه به لایه جمع می‏‌شوند و شخصیتمان را تشکیل می‌‏دهند و درنهایت، ما طبق عادت و بدون توجه، براساس این داده‏‌ها زندگی می‏‌کنیم.

درصورت برقرارشدن آشتی بین خودآگاه و ناخودآگاه می‌‏توانیم آرامش را تجربه کنیم و تا وقتی درگیر جنگ بین این‏‌دو باشیم یا اینکه یکی از آن‏‌ها بر دیگری غلبه یابد، به موفقیت و آرامش دست نخواهیم یافت.

به‏‌گفتۀ یونگ، ضمیر ناخودآگاه، فرماندار بلامنازع ماست و از قدرت فراوان برای کنترل شخصیت، رفتارها و اعمال ما، و شکل‏‌دهی به آن‏‌ها برخوردار است؛ به همین سبب، آن را بچه‏‌غول نامیدیم؛ چون قدرتمند است و درعین حال، قادر به تجزیه‏‌وتحلیل نیست.

اگر این بچه‏‌غول به‌‏خوبی تربیت شود، نمودِ آن در رفتارهای ما قابل مشاهده خواهد بود؛ اما چگونه می‌‏توان این بچه‏‌غول را تربیت کرد و به بیان روان‏‌شناختی، بین مغزهای سه‌‏گانه، هماهنگی به‌وجود آورد؟ پاسخ ساده است: با یاری‌‏گرفتن از کورتکس می‌‏توانیم سه قسمت تشکیل‌‏دهندۀ مغز خود را با یکدیگر هماهنگ و بین آن‏‌ها همکاری ایجاد کنیم. در ادامه، راهکارهایی را برای ایجاد هماهنگی بین قسمت‏‌های سه‌‏گانۀ مغز برمی‏‌شمریم:

– برنامه‌‏ریزی درست به‏‌وسیلۀ قسمت خودآگاه مغز؛

– آشنایی با ویژگی‏‌ها و وظایف هرکدام از سه قسمت مغز؛

– نادیده‏‌نگرفتن ناخودآگاه خویش، شنیدن صدای احساسات و هیجانات خود، و احترام‏‌گزاردن به آن‏‌ها؛

– توجه‌‏نکردن به آموزه‏‌های غلط؛

– اهتمام در برآوردن نیازهای قسمت ناخودآگاه مغز مانند تفریح و امنیت؛

– خودداری از جنگ و مقابله با قسمت ناخودآگاه مغز؛

– تغییر تدریجی و گام‌‏به‏‌گام؛

– توجه‌‏داشتن به این مسئله که در هر لحظه، فقط یک قسمت از مغز، فعال باشد؛

– آگاهی‌‏داشتن از این مسئله که موفقیت، مرهون قرارگرفتن خودآگاه و ناخودآگاه در یک راستا است؛

– اطلاع‏‌داشتن از این مسئله که خودآگاه، گلوگاه ناخودآگاه است و به بیان روشن‌‏تر، فکر و احساس، هردو در تمام رفتارهای ما مؤثرند؛

– صحبت‏‌نکردن با ناخودآگاه با استفاده از افعال منفی؛

– صحبت‏‌کردن با ناخودآگاه با زبان مربوط به زمان حال به‏‌جای زمان‏‌های گذشته و آینده؛

– استفاده از جمله‏‌های کوتاه هنگام سخن‌‏گفتن با ناخودآگاه؛

– تکرارکردن جمله‌‏ها برای ناخودآگاه؛

– تقویت‌‏کردن کورتکس با استفاده از روش‌‏هایی مانند پرورش‌‏دهی و یادآوری افکار مثبت، خواب منظم، پرهیز از حاشیه‏‌پردازی، ورزش‌‏کردن، قدردانی از خود و دیگران، در آغوش کشیدن نزدیکان، انجام‌‏دادن بازی‏‌های فکری، یادگرفتن مهارت‏‌ها و فعالیت‏‌های جدید، شرکت‌‏کردن در خدمات‏‌رسانی‏‌ها و فعالیت‏‌های داوطلبانۀ اجتماعی، تغذیۀ سالم، کاهش‌‏دادن میزان استفاده از فضای مجازی تاحد امکان و حذف‏‌کردن عادت‏‌های غلط؛

– پاسخ‌‏گویی به حس لذت‌‏جوییِ لیمبیک و برآوردن نیازهای آن با استفاده از روش‌‏های درست.

مثلاً می‏‌خواهیم سحرخیز شویم یا یک عادت بد را ترک کنیم. کورتکس به‏‌خوبی می‏‌داند که این‏‌ها کارهای خوبی هستند و دلایل بسیاری هم برای این مسئله دارد؛ اما این به‏‌تنهایی برای تغییر، کافی نیست؛ چون قسمت ناخودآگاه مغز، رفتارهای ما را شکل می‏‌دهد و با شناخت ضمیر ناخودآگاه و برقرارکردن رابطه بین این دو بخش می‌‏توان به موفقیت دست یافت. درواقع، منطق و کورتکس برنامه‌‏ریزی می‏‌کنند و قسمت ناخودآگاه مغز، قادر به اجراکردن آن برنامه است. ما موظفیم براساس شناختی که از ویژگی‏‌های هریک از بخش‌‏های مغز به‏‌دست آورده‌‏ایم، برنامۀ صحیح و منطقی خود را به آن بدهیم تا مغز آن برنامه را اجرا کند؛ بدین ترتیب خواهیم توانست قدرت بسیار زیاد بخش ناخودآگاه مغز و بچه‏‌غول ذهنمان را برای دستیابی به هدف موردنظر خویش به‌کار گیریم و موفقیت و پیشرفت فردیِ خود را تضمین کنیم.‌