ارتباط موثر چیست ؟

ارتباط مؤثر چیست؟

ارتباط مؤثر عبارت است از فرایند تبادل ایده‏‌ها، اندیشه‏‌ها، نظرها، دانش و به‏‌طور ‌کلی، داده‏‌ها؛ به‏‌گونه‌‏ای که پیام با وضوح و به‏‌صورتی هدفمندانه دریافت و درک شود. هنگامی‏‌که ارتباط به‏‌شکل مؤثر برقرار می‏‌شود، هم فرستنده و هم گیرنده، هردو احساس رضایت می‏‌کنند.

درپی مرور سرگذشت انسان از آغاز آفرینش تاکنون، ضرورت برقراری ارتباط برای تداوم‌‏یافتن حیات جامعۀ انسانی اثبات می‏‌شود. ارتباط، بخشی جدایی‏‌ناپذیر از زندگی انسان‏‌هاست و همۀ ما در جامعه، پیوسته و به شکل‏‌های مختلف با دیگران ارتباط برقرار می‏‌کنیم.

ارتباط صحیح به فرد در ارتقادادن کیفیت زندگی‏‌اش و حل‏‌کردن مسائل و مشکلات کمک می‏‌کند و به همین سبب، همگان باید چگونگی برقرارکردن ارتباط را به‏‌خوبی بلد باشند. برای اینکه بتوانیم با دیگران تعامل داشته باشیم و افکار خود را با آنان به‌‏اشتراک بگذاریم، مؤثرسازیِ مهارت‏‌های ارتباطی ضرورت دارد؛ زیرا هنگامی‏‌که ارتباط به‏‌صورتی مؤثر برقرار شود، درنتیجۀ ارسال واضح پیام‌ها، دلیلی برای بروز سوءتفاهم یا نیاز به تغییردادن پیام‌ها باقی نمی‌ماند و بدین ترتیب، احتمال ایجاد هرگونه تعارض کاهش می‌یابد. ازطریق یادگیری و تمرین‏‌کردن مهارت برقراریِ ارتباط مؤثر می‏‌توانیم هم بر زندگی خودمان و هم بر دیگران اثر مثبت بگذاریم و بدین صورت، هنگام پایان‏‌یافتن یک مکالمه، همۀ افراد دخیل در آن فرایند ارتباطی، احساس مؤثر و موفق‏‌بودن خواهند داشت.

چگونگی دستیابی به مهارت برقرارکردن ارتباط مؤثر

برای اینکه بتوانیم با دیگران به‏‌گونه‏ای مؤثر ارتباط برقرار کنیم، به دو مقوله نیازمندیم:

الف) شناخت؛

ب) روش.

شناخت

با توجه به هدف اولیه از ایجاد ارتباط، علاوه‏‌بر انتقال پیام، مهم است که معنای پیام نیز به‏‌درستی و همان‌‏گونه که موردنظر فرستندۀ آن است، به مخاطب انتقال داده شود تا نتیجۀ مطلوب به‏‌دست آید. درصورت حاصل‌‏نشدن نتیجۀ مطلوب می‌‏توان گفت فرایند برقراریِ ارتباط به‌‏درستی، در بستر مناسب و با توجه به مخاطب شکل نگرفته است؛ البته صِرفِ صحیح‌‏بودن یک پیام، تغییر موردنظر را در مخاطب ایجاد نمی‌‏کند و صحیح‏‌ترین گزاره‌‏های منطقی و تربیتی هم اگر درست انتقال داده نشوند، برای طرف مقابل، ناکارآمد خواهند بود. ارتباط در نخستین گام باید حس اعتماد و اطمینان قلبی را در فرد ایجاد کند و به‏‌جای اینکه ابتدا از دیگران انتظار داشته باشیم، باید بتوانیم خودمان را با آن‏‌ها و ویژگی‏‌هایشان تطبیق دهیم؛ به دیگر سخن، برای انتقال‏‌دادن پیام به‏‌صورتی مناسب و مؤثر به مخاطب باید به دنیای احساسات او وارد شویم و برای درک‏‌کردنش تلاش کنیم؛ در این صورت، به نخستین پلۀ اثرگذاری در ارتباط راه خواهیم یافت؛ پس در اولین گام باید مخاطب را به‏‌درستی بشناسیم و از ویژگی‏‌هایش آگاهی یابیم.

مهم‌‏ترین بخش از شناخت انسان‏‌ها، شناخت ساختار مغزیِ آن‏‌هاست که ازطریق آن، اثرگذاریِ بیشتر تحقق می‌‏یابد. مغز را می‌‏توان به سه بخش تقسیم کرد:

الف) مغز نباتی که مرکز تنظیم فعالیت‏‌های غیرارادیِ ارگان‏‌های مختلف بدن مثل پانکراس (تنظیم‏‌کنندۀ قند خون) است؛

ب) کورتکس (قشر خاکستری) که مرکز تفکر، تعقل، اختراع و اکتشاف است؛

ج) سیستم لیمبیک (مغز میانی) که مرکز هیجان‏‌ها و احساسات، شامل مواردی مانند حافظه، ترس و خشم است.

هرچقدر کورتکس و سیستم لیمبیک، بیشتر با یکدیگر هماهنگ باشند، رفتارهایی متعادل‏‌تر و سالم‏‌تر را شاهد خواهیم بود. در ارتباط مؤثر باید با استفاده از سیستم لیمبیک به درون انسان‏‌ها و ضمیر ناخودآگاهشان نفوذ کنیم. وقتی بدون درک احساسات فرد، حتی منطقی‏‌ترین جمله‏‌ها را به وی بگوییم، عملاً بر او هیچ اثری نخواهیم گذاشت.

تمام روش‏‌های ایجاد ارتباط مؤثر، با هیجان‏‌ها و احساسات مخاطب درگیرند و بنابراین باید از آن‏‌ها آگاه باشیم. هنگامی‌‏که بخواهیم صرفاً به‏‌صورت منطقی پیش برویم و طرف مقابل را محکوم کنیم، ارتباط مؤثر شکل نمی‏‌گیرد. ما باید صحبت‏‌کردن با ضمیر ناخودآگاه افراد را بیاموزیم؛ زیرا اگر با ضمیر ناخودآگاه انسان‏‌ها توسط زبان خودآگاه (منطق) سخن بگوییم، هیچ‏‌گونه پذیرشی ازجانب آنان صورت نخواهد گرفت.

باید همواره به‏‌خاطر داشته باشیم که تعامل، یک خیابان دوطرفه است و تحکم و اجبار در ارتباط، آثاری بسیار مخرب دارد. یکی از اصول اولیه و بنیادین برای برقرارکردن ارتباط مؤثر، این است که عقایدمان را با دیگران به‏‌اشتراک بگذاریم، با شباهت‏‌ها زندگی کنیم و تفاوت‏‌ها را بیپذیریم؛ البته این پذیرش به‏‌معنای تحمل و تأیید نیست و در هر ارتباط، تا وقتی پذیرش وجود نداشته باشد، هیچ تغییری ایجاد نخواهد شد.

بعداز شناخت ساختار مغزی و نحوۀ اثرگذاری بر دیگران با نگاهی جزئی‏‌تر، شخصیت‏‌شناسی ضرورت می‌‏یابد؛ زیرا هر انسان، متناسب با شخصیت خویش، ناخودآگاه، فیلترهای ذهنی‏‌ای را در روابطش اِعمال می‏‌کند.

انواع شخصیت‏‌شناسی

به‌‏طور کلی، شخصیت‌‏شناسی ازطریق دو دسته‏‌بندی معروف و کارآمد تحقق می‌‏یابد که بر روابط، بسیار اثرگذارند:

1. شخصیت‏‌شناسی براساس تیپ رفتاری

از این منظر، همۀ افراد را می‌‏توان به دو گروه تقسیم کرد: یکی درون‏‌گرا و دیگری برون‏‌گرا. ازطریق دانستن ویژگی‏‌های مربوط به هر تیپ رفتاری می‌‏توان تیپ‏‌های رفتاریِ گوناگون افراد را تشخیص داد و متناسب با آن تیپ‏‌ها، با آنان ارتباط برقرار کرد.

افراد درون‏‌گرا بسیار حساس‌‏اند، در مواجهه با مشکلات، رود عقب‏‌نشینی می‏‌کنند، به عادات قبلی‏‌شان می‏‌چسبند، بیشتر به درون توجه می‏‌کنند، تنهایی را دوست دارند، کمتر مرتکب اشتباه می‏‌شوند و نصیحت‌‏پذیرتر و منطقی‌‏ترند.

افراد برون‏‌گرا در برقرارکردن ارتباطات، قوی‌‏ترند، اهل گفت‌‏وگو هستند، به دنیای بیرون توجه می‏‌کنند، تنهایی را دوست ندارند، بسیار انعطاف‏‌پذیرند و تنوع‌‏طلب و ریسک‏‌پذیر هستند.

ممکن است یک فرد خاص، از هر تیپ رفتاری‏‌ای، بعضی ویژگی‏‌ها را داشته باشد؛ اما برای اینکه تعیین کنیم وی نهایتاً در کدام دسته قرار می‏‌گیرد، باید روحیۀ غالب بر او را درنظر بگیریم؛ مثلاً فردی که هم ویژگی‏‌های برون‏‌گرایی را دارد و هم ویژگی‏‌های درون‏‌گرایی را و درعین حال، ویژگی‏‌های برون‏‌گرایی در وی غالب است، درمجموع، برون‏‌گرا به‏‌شمار می‏‌آید.

2. شخصیت‏‌شناسی براساس تیپ ادراک‏‌های حسی

همۀ افراد جهان را با استفاده از پنج حس می‌‏توان شناخت: بینایی، شنوایی، بویایی، چشایی و لامسه. سه نوع شخصیت برگرفته از این پنج حس عبارت‌‏اند از:

– بصری (مرتبط با حس بینایی)؛

– سمعی (مرتبط با حس شنوایی)؛

– لمسی (مربتط با حواس بویایی، چشایی و لامسه).

برای اینکه تشخیص دهیم افراد در کدام‏‌یک از این تیپ‏‌ها قرار می‏‌گیرند، باید ازطریق دقت در رفتارها و صحبت‏‌هایشان و با کمک‏‌گرفتن از اصول زیر، رفتارها و واکنش‏‌های آنان را دسته‏‌بندی و سپس طبق تیپ شخصیتی‏‌شان با آن‏‌ها ارتباط برقرار کنیم:

الف) توجه‏‌کردن به محور شخصیت افراد:

– بصری: سرعت؛

– سمعی: دقت؛

– لمسی: آرامش.

ب) توجه‏‌کردن به ویژگی‏‌های افراد:

– بصری: زبان بدن قوی؛

– سمعی: شنواییِ قوی؛

– لمسی: آرام‌آرام صحبت‏‌کردن.

ج) توجه به واژگان خاص مورداستفادۀ افراد:

– بصری: درخشان، شفاف، چشمگیر و نظر؛

– سمعی: تفکر، دقت، هوش و ادراک؛

– لمسی: احساس، همدلی و به‏‌طور کلی، واژه‏‌های دارای لطافت.

د) توجه به حرکت مردمک چشم افراد:

– بصری: به بالا و راست نگاه می‌‏کند؛

– سمعی: به چپ یا راست نگاه می‏‌کند؛

– لمسی: به پایین نگاه می‌‏کند.

بعداز این مرحله باید تکنیک آینه‌‏ای (Mirroring) را با توجه به تیپ شخصیتیِ افراد به‏‌کار گیریم که یکی از تکنیک‌‏های بسیار مهم در برقراری ارتباط به‌‏صورت مؤثر است. منظور از این تکنیک آن است که همچون یک آینه، شخصیت مخاطب را انعکاس دهیم، همدلانه با او همراه شویم و با وی همسطح و هم‏‌صفحه باشیم. اگر مخاطب ما فردی است که با آرامش و بسیار شمرده‏‌شمرده صحبت می‏‌کند، با استفاده از همین روش با او ارتباط برقرار کنیم؛ اما نه به‏‌صورتی مصنوعی؛ به دیگر سخن، باید هدف واقعی‏‌مان همراهی‏‌کردن با آن فرد باشد تا وی درنتیجۀ برقرارکردن ارتباط با ما، به احساسی مثبت برسد. باید در تک‏تک رفتارهای طرف مقابل، قدم به قدم، به همان صورت با او پیش بیاییم. وقتی این هماهنگی شکل گرفت، آن فرد با ما همراه می‏‌شود و آینۀ ما خواهد شد؛ بدین ترتیب، وقتی ما پیام‏‌های این شخص را به‏‌خوبی دریافت کردیم، او نیز پیام‏‌های ما را به‏‌خوبی دریافت می‌‏کند.