ویژه برنامه ولادت امام حسن مجتبی (ع)

یکی از مهم‌ترین مباحثی که در گنجینۀ ادبیات دینیِ ما و ازجمله احادیث و روایات نقل‌شده از امام حسن مجتبی- علیه السّلام- به آن پرداخته شده، عقل و جایگاه، ماهیت و کارکرد آن است. آن حضرت در یکی از احادیث ارزشمند خویش تصریح فرموده‌اند که همۀ بندگان در روز قیامت برمبنای میزان عقلشان جزا (پاداش) می‌گیرند. در تفکر شیعی، دین و ایمان از عقل آغاز می‌شود. عقل، موجود مستقلِ آفریده‌شده ازجانب خداوند متعال است و از ذاتیات وجود انسان به‌شمار نمی‌آید؛ بلکه ازنوع اِعطایی است. این موجودِ دارای ماهیت استقلالی، دست‌کم سه ویژگی دارد: نخست، آنکه اولین مخلوق عالَم است؛ دوم، آنکه خَلقی شگفت و عظیم محسوب می‌شود؛ سوم، آنکه محبوب‌ترین مخلوقات پروردگار یکتاست. وقتی جنین در رحِم مادر، چهارماهه شد، عقل (آگاهی و فهم) به او داده می‌شود. این عقل اعطایی، قابلیت افزایش یا کاهش‌یافتن و یا حذف‌شدن دارد. عقل، خاص انسان نیست و خدا می‌تواند آن را به دیگر موجودات (اعم‌از جمادات، نباتات و حیوانات) نیز عطا فرماید. برای درک نقش و کارکرد عقل در وجود انسان می‌توان آن را به چراغی تشبیه کرد که با نور خود، یک اتاق تاریک را روشن می‌کند؛ بدین ترتیب، ما انسان‌ها باید ازطریق اِستِضائه، در طلب و دریافت این نور بکوشیم تا از این رهگذر، عقلمان افزایش یابد. عقل، حجتی است که درصورت برخورداری از آن به امام و نبی ایمان می‌آوریم؛ از این روی می‌توان گفت جایگاه عقل از جایگاه امام و نبی بالاتر است. توسط عقل می‌توانیم خوبی‌ها و بدی‌ها را از یکدیگر تمایز بخشیم و حجت خدا روش استفاده از عقل برای دستیابی به این هدف را به ما می‌آموزد. عقل بر دو نوع نظری و عملی تقسیم می‌شود و عقل عملی، تمام رفتارهای اخلاقی و غیراخلاقی ما را دربر می‌گیرد. واقعیت این است که برخلاف تصور عموم، در رفتارها و اعمال بسیاری از افراد مذهبی، مصادیق متعددی از بی‌عقلی را می‌توان یافت؛ از این روی، برای بهبودبخشیدن دین‌داری باید عقل را تقویت کرد. یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های انسان عاقل، سیرنشدن از طلب علم و کسب معرفت است که خود موجب تقویت عقل می‌شود. چنین شخصی حل مشکلات و مسائل گوناگون را از خودش آغاز می‌کند و پس‌از آن سراغ دیگران می‌رود. عقل، قابلیت رشد دارد و بنابراین، هرچقدر انسان بیشتر در این جهان زندگی می‌کند، باید عقلش تقویت شود و افزایش یابد. درنهایت، عقل حقیقی انسان‌ها زمانی به کمال خواهد رسید که ظهور و فرج امام عصر- أَرواحُنا فِداه- محقق شود.